Kimlik kartında Bandırma yazsa da 1 Ekim 1938'de İstanbul Gureba Hastanesi'nde doğdu. Babası marangoz Fikri Başaran, annesi yazar Pakize Başaran'dır. Çocukluğu ve gençliği İstanbul’un Fatih semtinde geçmiştir. Yaşamını değiştiren yerin, eskiden “Direklerarası” adı verilen Şehzadebaşı olduğunu söyler; çünkü orada yedi sekiz sinema vardır. Altı yaşından itibaren o sinemalarda oynayan filmlerle haşır neşir olur. 1955 yılında, 17 yaşındayken okuldan ve evden kaçar. Amacı kaçak olarak bir şilebe binip Amerika'ya gitmektir. Sinemacı olacaktır ve Charlton Heston'u görecektir. Adapazarı'nda yakalanır. 1991 yılında Uçurtmayı Vurmasınlar filmiyle yabancı film dalında Oscar adayı olunca, Hollywood'da onuruna verilen bir partide rastlar Charlton Heston'a.
Edebiyat Fakültesi'nde okurken yönetmen Memduh Ün'le tanışır. Yazdığı bir senaryoyu okuyan Ün kendisine asistanlık teklif eder. Dört sene Ün'ün yanında çalışır. "Ne öğrendiysem ondan öğrendim" der. O arada Lütfi Akad, Halit Refiğ, Atıf Yılmaz, Ertem Göreç gibi ünlü yönetmenlerin yanında da asistanlık görevi yapar. 1964 yılında ilk filminde, Borusunu Öttüren adlı oyunu senaryo haline getiren Orhan Kemal'le çalışır. Başarısız bir filmdir kendisine göre. Sonra Kara Memet ve Orhan Kemal'in Bekçi Murtaza’sı. Onun içinse "yaptığım en iyi filmlerden biridir" der.
70'li yılların başında Yeşilçam'daki seks filmleri furyası ve gerçek film yapımcılarının piyasadan çekilmesinden dolayı yönetmenliği bırakıp bir gecede evini şehir dışına taşır. Reklam sektörüne geçer ve reklam filmleri çekmeye başlar. Bir süre sonra bu alanda bir numara olur. Ama yeniden sinema filmi yapma zamanı geldiğine inanır, tam on beş sene aradan sonra. Kazandığı bütün parayı senaryosunu da kendi yazdığı Biri ve Diğerleri adlı filme yatırır. Film kendisine 1987 Antalya Film Festivali'nde Jüri Özel Ödülü'nü, ardından 1988'de İstanbul Film Festivali'nde (ya da o günlerdeki adıyla İstanbul Sinema Günleri'nde) En İyi Türk Filmi Ödülü'nü getirir.
Sonra Uçurtmayı Vurmasınlar’ı (1989) yapar. Başta 8. Uluslararası İstanbul Film Festivali'nde kazandığı Yılın En İyi Türk Filmi Ödülü olmak üzere, yurtiçi ve yurtdışında En İyi Film, En İyi Yönetmen dallarında birçok ödül alan bu film En İyi Yabancı Film dalında Oscar aday adayı olur. Arkasından Piano Piano Bacaksız (1991) filmi gelir. O da Uçurtmayı Vurmasınlar’ın başarısını yakalar. Uzun İnce Bir Yol (1993), Sen de Gitme (1996), Kaçıklık Diploması (1998), Abuzer Kadayıf (2000) Başaran'ın başarıdan başarıya koşan diğer filmleridir.
